25 april 2023 09:55 ZZP'ers en flexkrachten Arbeidsvoorwaarden Arbeidsrecht Arbeidsmarkt

Zzp’ers verplicht verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid: wat houdt dit in?

In het coalitieakkoord is afgesproken dat er een verplichte verzekering komt voor zelfstandigen tegen het arbeidsongeschiktheidsrisico. Zelfstandigen moeten daarvoor straks verzekerd zijn, net als werknemers. Doel hiervan is om een financieel vangnet te bieden aan zelfstandigen die arbeidsongeschikt raken en anders in de bijstand terechtkomen. Want dan draagt de samenleving de kosten, omdat zij niet verzekerd waren. Er is de nodige kritiek op het voorstel voor de AOV voor zelfstandigen. Die kritiek komt ook van Hans Borstlap, naamgever van de commissie die eerder voorstellen deed om de arbeidsmarkt bij de tijd te brengen. Hij waarschuwt om niet terug in de tijd te stappen, maar een AOV op te zetten voor álle werkenden, inclusief zzp’ers.

De voorstellen voor de verplichte AOV voor zelfstandigen staan in de onlangs gepubliceerde arbeidsmarktbrief van minister Van Gennip (SZW).
Personeelsnet belicht in een reeks van artikelen de ideeën van de minister om de arbeidsmarkt te hervormen en weerbaar te maken voor de toekomst. Dit artikel gaat in over de mitsen en maren rondom de verplichte AOV-verzekering voor zelfstandigen.

Belangrijkste punten voor HR over AOV zelfstandigen in dit artikel

In dit artikel wordt besproken dat er een verplichte verzekering voor zelfstandigen tegen het arbeidsongeschiktheidsrisico komt, zoals afgesproken in het coalitieakkoord en het Pensioenakkoord. Hieronder staan de zeven belangrijkste punten op een rij:

Doel van de verplichte verzekering: Het biedt een financieel vangnet voor zelfstandigen die arbeidsongeschikt raken en draagt daarmee bij dat werkenden zich kunnen verzekeren tegen dit risico. Het voorkomt daarnaast dat risico’s worden afgewenteld op de samenleving, waarbij niet verzekerde zelfstandigen bij arbeidsongeschiktheid in de met publieke middelen gefinancierde bijstand terechtkomen.

Hoofdlijnen arbeidsmarktbeleid: In de afgelopen periode is veel gesproken met sociale partners en mogelijke uitvoerders over de AOV. Er zijn nog geen exacte keuzes gemaakt over de kring van verzekerden en over de wachttijd. Er is wel een voorkeur voor een wachttijd van één jaar, voordat recht ontstaat op een uitkering van maximaal 100 procent van het minimumloon.

Gelijk speelveld: De maatregel draagt bij aan het gelijktrekken van de (sociale) bescherming en behandeling van zelfstandigen en werknemers. Zzp’ers moeten (net als werknemers) premie gaan betalen voor de AOV en worden hierdoor duurder. Het wordt dan voor werkgevers aantrekkelijker om iemand in dienst te nemen voor de uit te voeren werkzaamheden.

Vormgeving van de verplichte verzekering: Het invoeren van een verplichte verzekering is een complexe taak en vraagt veel van beoogde (publieke) uitvoerders, de Belastingdienst en UWV. Het vorige en huidige kabinet heeft bij de uitwerking van de verplichte verzekering zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij het door de Stichting van de Arbeid geformuleerde advies “Keuze voor zekerheid”. Wel heeft het kabinet daaraan verbonden dat de vormgeving moet leiden tot een verzekering die uitlegbaar, uitvoerbaar en betaalbaar is.

Kring van verzekerden: Het kabinet gaat IB-ondernemers (met en zonder personeel) en de meewerkend partners (echtgenoten) verzekeren tegen het arbeidsongeschiktheidsrisico. Er kan geen onderscheid worden gemaakt tussen zelfstandigen met en zonder personeel en er kan geen differentiatie worden aangebracht in verschillende wachttijden voor het tot uitkering komen van de verzekering.

Opt-out en Onderling Waarborgfonds: Verdere uitwerking is noodzakelijk voor de mogelijkheid om uit de publieke verzekering te stappen (opt-out), als in plaats daarvan een private verzekering afgesloten wordt.
Daarnaast is verdere uitwerking nodig voor de mogelijkheid om een Onderling Waarborgfonds op te richten voor de uitvoering van de AOV.

Kritische noot bij AOV alleen voor zelfstandigen: volgens commissievoorzitter Hans Borstlap is een arbeidsongeschiktheidsverzekering alléén voor en door zelfstandigen, een stap terug in ons sociale stelsel. Een brede AOV-verzekering voor iedere werkende, past veel beter bij een wendbare arbeidsmarkt en zal bovendien betaalbaarder zijn. Hierdoor zal ook meer draagvlak ontstaan voor een dergelijke verzekering voor zelfstandigen.

Keuze voor zekerheid
Het vorige en huidige kabinet heeft bij de uitwerking van de verplichte verzekering zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij het door de Stichting van de Arbeid geformuleerde advies “Keuze voor zekerheid”.

StvdA-aov-zelfstandigen stivhting van de arbeid aov.jpg

Dit advies houdt in dat de verzekering uitlegbaar, uitvoerbaar en betaalbaar moet zijn en dat er geen onderscheid mag worden gemaakt tussen zelfstandigen met en zonder personeel. Ook mag er geen differentiatie worden aangebracht in de verschillende wachttijden voor het tot uitkering komen van de verzekering. De verzekering geldt voor ondernemers die inkomsten belasting betalen en ook voor meewerkende partners.
Er komt voorlopig (nog) geen verplichting voor de zelfstandig ondernemer met een BV, de directeur-grootaandeelhouder (DGA).

Eén jaar wachttijd?
Hoewel het duidelijk is dat het kabinet een verplichte AOV wil die beperkt is tot de groep zelfstandigen, heeft het nog geen keuze gemaakt over welke kring van verzekerden zij precies hanteert. Ook is er nog discussie over de wachttijd voordat de verzekering gaat uitkeren als een zelfstandige arbeidsongeschikt raakt. De minister voelt voor een wachttijd van tenminste één jaar. De uitkering bedraagt maximaal 100 procent van het minimumloon.

Daarnaast is verdere uitwerking nodig voor twee andere onderdelen van het advies van de Stichting van de Arbeid. Dit betreft ten eerste de geclausuleerde mogelijkheid om uit de publieke verzekering te stappen (opt-out), als in plaats daarvan een private verzekering afgesloten wordt. Ten tweede wordt de mogelijkheid onderzocht om een Onderling Waarborgfonds op te richten met een publiekrechtelijke basis, privaatrechtelijke uitvoering een acceptatieplicht.

Kritiek op het voorstel voor verplichte AOV
Vanuit organisaties van werkgevers en zelfstandigen klinkt kritiek op de verplichte AOV voor zelfstandigen. Ze vinden het betutteling, te duur, of voorbijgaan aan arrangementen die sommige ondernemers al zelf hebben opgezet, zoals onderlinge ‘broodfondsen’. Verder zijn er grote twijfels over de uitvoerbaarheid van de regeling, als die door UWV moet worden uitgevoerd. Het lukt UWV nu al niet om keuringen van werknemers op tijd uit te voeren, laat staan als daar ook nog zelfstandigen bijkomen.

En ook de toenmalige voorzitter (en naamgever) van de commissie Regulering van werk, Hans Borstlap, is niet erg tevreden met de voorstellen van de minister over een AOV-verzekering alléén voor zelfstandigen. Want de Commissie Borstlap adviseerde juist om een brede arbeidsongeschiktheidsverzekering op te tuigen, voor alle werkenden.

Basis vangnet voor alle werkenden
In het rapport "In wat voor land willen wij werken" stelt de commissie dat een wendbare beroepsbevolking in de toekomst alleen mogelijk is als deze ook weerbaar is. Dit betekent dat mensen moeten worden beschermd tegen inkomensverlies door kennisveroudering en arbeidsongeschiktheid.

Het rapport beveelt daarom aan om individuele leerrekeningen te introduceren voor alle werkenden, alsmede collectieve arbeid- en ontwikkelingsovereenkomsten. Ook wordt aanbevolen om een basis vangnet te creëren voor alle werkenden bij arbeidsongeschiktheid, inclusief zzp'ers.

Begin niet meer aan basisvoorziening voor afzonderlijke groepen
Particuliere verzekeringen zijn meestal veel te duur voor veel zzp'ers, wat betekent dat zij bij arbeidsongeschiktheid moeten terugvallen op hun partners of uiteindelijk vaak ook op bijstandsuitkeringen. Dan komen de lasten van onverzekerde zzp’ers dus op de schouders van de samenleving terecht, terwijl daar geen premiebetaling tegenover staat. Dat past niet bij een wendbare beroepsbevolking.

Hans Borstlap stelt dat aparte basisvoorzieningen voor verschillende categorieën werkenden doen denken aan de beginperiode waarin ons stelsel van sociale zekerheid werd opgebouwd. Maar die zijn inmiddels ‘een sta in de weg voor een arbeidsmarkt die fundamenteel verandert. Begin er dus niet meer aan,’ waarschuwt Hans Borstlap op zijn LinkedIn-profiel. Een basisvoorziening bij arbeidsongeschiktheid voor alle werkenden, draagt juist bij aan het broodnodige draagvlak voor een AOV waar ook zelfstandigen gebruik van kunnen maken.