Zo helpt HR de arbeidsproductiviteit te verhogen

De arbeidsproductiviteit in Nederland stagneert al tien jaar, met vorig jaar zelfs een daling van 1,3 procent. Dat is niet alleen slecht voor de winsten van bedrijven, maar ook zorgwekkend voor de economie. Want groei van de arbeidsproductiviteit verbetert onze welvaart en zorgt voor de draagkracht van collectieve voorzieningen. We moeten dus meer productie leveren per werknemer, per jaar. Door de inflatie en de krappe arbeidsmarkt is extra arbeid erg duur. De enige oplossing is dan ook om slimmer en innovatiever te produceren. Daar liggen kansen voor HR, want door de inzet van slimme HR-instrumenten en strategisch personeelsbeleid, worden medewerkers zowel blijer als productiever!

Door: Hans de Zwager, MSc, BEd | Redactie Personeelsnet

Landen waar dingen gemaakt worden, hebben meer mogelijkheden om de arbeidsproductiviteit omhoog te brengen. Daar kunnen fabrikanten bijvoorbeeld machines verbeteren, software of robots aanschaffen om de productie per medewerker te stuwen. Maar In Nederland lijken rokende schoorstenen wel een zeldzaamheid. In ons dichtbevolkte land verdienen we ons geld steeds meer met dienstverlening. En dat is een handicap voor het verhogen van de arbeidsproductiviteit, want hogere productie is steeds lastiger te realiseren in dienstensectoren.

Arbeidsproductiviteit gedaald, mensen blijven nodig
Nederland heeft lange tijd vooropgelopen met het vergroten van de arbeidsproductiviteit. Bijvoorbeeld in de landbouw, industrie en de delfstoffenwinning. Tussen 1974 en 2013 groeide de arbeidsproductiviteit jaarlijks nog met gemiddeld 1,5 procent, terwijl dit de afgelopen tien jaar slechts 0,4 procent per jaar was. Uit recent onderzoek van het CBS blijkt duidelijk dat de groei de laatste jaren is afgenomen. In 2023 daalde de arbeidsproductiviteit zelfs met 1,3 procent ten opzichte van het jaar daarvoor. Dat is de grootste daling sinds 2009 tijdens de financiële crisis.

Een belangrijke factor is het gebrek aan personeel, waardoor bedrijven soms niet hun volledige productiecapaciteit kunnen benutten. Klanten krijgen dan ‘nee’ te horen en dure machines staan noodgedwongen stil, terwijl de investeringen daarvoor nog wel moeten worden terugverdiend. Met automatisering is niet alles op te lossen (en ook IT-personeel is schaars), dus proberen werkgevers toch meer arbeidskrachten binnen te halen, zodat ze weer optimaal kunnen produceren. Maar die (buitenlandse) arbeidskrachten gaan dan vaak aan het werk op plekken die weinig bijdragen aan collectieve groei, zoals bij distributiecentra of in slachterijen. Extra complicatie is ook dat het nieuwe kabinet regelingen wil afschaffen voor hoogopgeleide werknemers en studenten, terwijl zij juist wél kunnen bijdragen aan onze groei en welvaart.

SCHOLING: Maak je opleidingsbeleid Strategisch!

Waarom blijft de arbeidsproductiviteit nu achter?
Hoe hoger de arbeidsproductiviteit is, hoe meer dit bijdraagt aan het (relatief) verlagen van kosten, waardoor ruimte ontstaat voor investeringen en loonsverhogingen binnen een organisatie. Arbeidsproductiviteit is een maatstaf voor de efficiëntie waarmee werknemers binnen een organisatie werken.
Volgens het CBS wordt het gedefinieerd als de hoeveelheid producten of diensten die worden geproduceerd per uur of per werknemer. Hoe meer er wordt geproduceerd door een werknemer in een bepaalde periode, hoe hoger dus de arbeidsproductiviteit.

Ondanks technologische vooruitgang en digitalisering, blijft de groei van de arbeidsproductiviteit achter. Dit is deels te wijten aan:

  1. Vergrijzing en arbeidsparticipatie:
    Door de vergrijzing vertrekken veel oudere werknemers, terwijl er minder jongeren de arbeidsmarkt betreden. Bovendien is de arbeidsparticipatie al op een historisch hoog niveau, waardoor een verdere stijging beperkt is. We hebben dus meer ‘handjes’ nodig en zoeken die in het buitenland. Maar die zetten we vervolgens in bij sectoren die weinig extra bijdragen aan de economie, terwijl we mensen gaan ontmoedigen die wél meer kunnen bijdragen, zoals buitenlandse studenten en kenniswerkers.

  2. Heel veel arbeidsintensieve sectoren:
    Nederland heeft in de afgelopen decennia afscheid genomen van zware industrie en maakbedrijven. In plaats daarvan is de dienstverlening groot geworden. Maar in sectoren als persoonlijke dienstverlening, horeca en zorg is de productiviteitsgroei laag, omdat het daar moeilijk is om de productiviteit extra te verhogen door opleidingen, automatisering, robotisering en reorganisaties.

  3. De inzet van zelfstandigen zonder personeel (zzp'ers):
    Een hoog aandeel zzp'ers hangt samen met een lagere productiviteitsgroei. Niet omdat zzp’ers traag zijn, of weinig werk verzetten. Hoewel zzp'ers vaak veel werken, kunnen ze hun uren niet oneindig uitbreiden. Bovendien hebben ze minder mogelijkheden om te investeren in technologie of scholing, wat hun productiviteit beperkt. Verder hangt hun bijdrage aan het verdienvermogen van ons land af van de sectoren waar ze worden ingezet. Aan de onderkant van de arbeidsmarkt, worden buitenlandse arbeidskrachten nogal eens ingezet als zzp’er in laagproductief werk. Daardoor dragen zij weinig bij aan de opbouw van voorzieningen en de totale arbeidsproductiviteit.

  4. Technologische ontwikkelingen en nieuwe taken:
    Wie naar de dienstensector kijkt, kan eenvoudig vaststellen dat het daar nu heel anders aan toe gaat dan tientallen jaren geleden. Door automatisering en andere technologische ontwikkelingen is er volop innovatie geweest, zou je zeggen. De sector staat nu weer op de drempel van nieuwe ontwikkelingen op het gebeid van kunstmatige intelligentie (AI), die het dienstenlandschap drastisch kunnen veranderen. Hoe komt het dan, dat de arbeidsproductiviteit daar niet meer stijgt? We hebben de afgelopen tijd gemerkt dat waar op de ene plek technologie bepaalde taken automatiseert (en dus bijdraagt aan de arbeidsproductiviteit), op een andere plek nieuwe taken voor werknemers ontstaan. Hoewel dat nieuwe werk wellicht meer innovatie vraagt en meer bijdraagt, is de nettowinst in productiviteit hierdoor toch vaak beperkt.

  5. Meetproblemen, dus misschien valt het mee:
    De manier waarop arbeidsproductiviteit wordt gemeten, kan soms de werkelijke productiviteitsgroei onderschatten. Zodra je handarbeid vervangt door een machine, is de verbetering van de output eenvoudig te meten en af te zetten tegen de kosten van de investering. Maar van immateriële investeringen voor software en R&D, is de opbrengst veel moeilijker concreet te maken, terwijl deze wel steeds belangrijker worden.

Kansen en rol van HR voor het verhogen van arbeidsproductiviteit
HR-adviseurs kunnen een cruciale rol spelen bij het verhogen van de arbeidsproductiviteit binnen een organisatie. Want ondanks de uitdagingen zijn er diverse kansen voor organisaties om de arbeidsproductiviteit te verhogen:

  • Investeren in Training en Ontwikkeling:
    Door werknemers continu bij te scholen en te ontwikkelen, kunnen ze effectiever en efficiënter hun taken uitvoeren. Dit leidt niet alleen tot hogere productiviteit, maar ook tot meer werktevredenheid en minder verloop.

    HR kan leer- en ontwikkelingsprogramma’s opzetten die aansluiten bij de behoeften van de organisatie en de werknemers. Dit omvat zowel formele trainingen als informele leeractiviteiten, zoals mentoring en on-the-job training.
  • Optimaliseer werkprocessen:
    Het herzien en stroomlijnen van werkprocessen kan aanzienlijke tijds- en kostenbesparingen opleveren. Door overbodige stappen te elimineren en technologische hulpmiddelen in te zetten, kunnen taken sneller en met minder fouten worden uitgevoerd.

    HR kan helpen bij het identificeren en implementeren van efficiëntere werkprocessen. Dit omvat het gebruik van technologie om workflows te optimaliseren en de werkdruk te verlichten. Soms is een reorganisatie nodig, waarbij taken worden gebundeld, verschoven of gesaneerd. Een analyse van (personeels-)kosten, investeringen en opbrengsten kan inzicht bieden in de mogelijkheden om te innoveren en besparen.
  • Technologische innovatie:
    Het implementeren van de juiste technologie kan de arbeidsproductiviteit aanzienlijk verhogen. Denk hierbij aan automatisering van repetitieve taken, gebruik van software voor projectmanagement, en data-analyse om beter geïnformeerde beslissingen te nemen.
  • Integraal personeelsbeleid en gezonde werkcultuur:
    Een positieve werkcultuur, waarin medewerkers zich gewaardeerd en gemotiveerd voelen, draagt bij aan hogere productiviteit. Dat vraagt om integraal personeelsbeleid met aandacht voor de balans tussen werk en privé, erkenning van prestaties, en een prettige werkomgeving.

    Door integraal, strategisch, personeelsbeleid in te voeren, worden de doelen van het bedrijf gekoppeld aan de beschikbare HR-instrumenten. Zo wordt HR-beleid optimaal ingezet om mens en organisatie (samen) verder te brengen. 

    HR kan programma’s en initiatieven ontwikkelen om de betrokkenheid en tevredenheid van werknemers te verhogen. Dit kan variëren van welzijnsprogramma’s tot teamactiviteiten en aandacht voor prestaties en beloning.
  • Slimme HR-technologie toepassen:
    Software en tools kunnen HR-processen efficiënter maken, zoals geautomatiseerde werving, talentmanagement en opvolgingsplanning. Deze technologieën helpen HR om administratieve taken te verminderen en zich te richten op strategische initiatieven.

    Daarnaast moet HR meer inzicht bieden in de kengetallen van personeel, gekoppeld aan de factoren voor arbeidsproductiviteit. De aanwezige HR-softwareprogramma’s kunnen vaak al veel informatie beschikbaar maken en helpen bij het verkrijgen van deze inzichten. Scholing van HR-adviseurs is vaak wel nodig om deze inzichten te interpreteren en vertalen naar de werkpraktijk.
  • Personeel werven en slim inzetten:
    Door de krappe arbeidsmarkt wordt de productiecapaciteit niet altijd volledig benut. Er zijn dan niet genoeg mensen om de productie op volle sterkte te brengen.

    Met een taakanalyse kan HR helpen om het arbeidsaanbod beter te verdelen en gerichter in te zetten. Bij het werven van personeel, kan een doelgroepenanalyse aan het licht brengen waar de beste kansen liggen om mensen binnen te halen die de productiviteit kunnen verhogen.

    Met talentmanagement kunnen werknemers (op alle niveaus) meer uit zichzelf halen en zo ook extra bijdragen aan de arbeidsproductiviteit.


Productiviteit verhogen? Investeer in Strategisch Personeelsbeleid!

Doorsturen:

Neem een abonnement en download 445 exclusieve vakartikelen en 302 actuele HR-instrumenten!

Wilt u als HR-professional ook niks meer missen op uw vakgebied?