Het Nederlandse cao-stelsel staat onder druk en dreigt draagvlak te verliezen als het niet wordt aangepast aan de realiteit van de huidige arbeidsmarkt. Dit komt enerzijds doordat belangen van werkgevers in een sector nu vaker uiteenlopen, wat het afsluiten van een breed gedragen bedrijfstak-cao bemoeilijkt. Aan de andere kant neemt het belang van vakbonden af, omdat zij leden verliezen. Daardoor praten steeds minder werknemers mee over de cao, terwijl de beroepsbevolking juist diverser wordt.

Dat stelt werkgeversvereniging AWVN in de discussienota 'De toekomst van collectieve arbeidsvoorwaardenvorming'. Daarin worden knelpunten benoemd en voorstellen gedaan om cao’s toekomstbestendig te maken.

Hoewel Nederland nog steeds 628 cao’s telt voor 6,2 miljoen werknemers, en er jaarlijks ruim 400 cao’s worden vernieuwd, merkt AWVN dat het steeds lastiger wordt om nieuwe akkoorden af te sluiten. Tegelijkertijd groeit het aantal sectoren waarin geen of nauwelijks cao’s worden afgesloten. Dit tast volgens AWVN het draagvlak en de werking van het collectieve stelsel aan.

Toegenomen diversiteit zorgt voor spanningen
Een belangrijke oorzaak van de toenemende spanningen in het stelsel is de grotere diversiteit onder werkgevers en werknemers. Werkgevers binnen een sector hebben steeds vaker uiteenlopende belangen, wat het afsluiten van een breed gedragen bedrijfstak-cao bemoeilijkt. Nieuwe partijen sluiten zich minder snel aan bij brancheorganisaties of cao-structuren, uit vrees voor gebrek aan maatwerk.

Aan werknemerszijde speelt het dalende ledental van vakbonden een rol. Minder werknemers praten mee over de cao, terwijl de beroepsbevolking juist diverser wordt. Dit roept vragen op over het draagvlak van cao’s en maakt sommige werkgevers terughoudend.

Europese druk op de cao-dekking
Ook op Europees niveau staat het cao-stelsel onder druk. De Europese Unie streeft ernaar dat in alle lidstaten minstens 80 procent van de werknemers onder een cao valt. Nederland blijft al jaren steken op iets boven de 70 procent.

De groei naar 80 procent stagneert mede doordat nieuwe bedrijfstakken vaak geen cao kennen of niet aangesloten zijn bij brancheorganisaties. Hierdoor komt ook het algemeen verbindend verklaren van cao’s in het geding. Deze situatie is voor het kabinet al aanleiding om het cao-stelsel tegen het licht te houden.

Voorstellen voor vernieuwing
AWVN vindt de cao nog altijd een waardevol instrument voor het vastleggen van arbeidsvoorwaarden, het bevorderen van stabiliteit en het voorkomen van concurrentie op arbeidsvoorwaarden. Maar het stelsel moet worden aangepast, zodat het past bij de toekomstige arbeidsmarkt.

Volgens de werkgeversvereniging is meer ruimte nodig voor maatwerkafspraken binnen cao’s, bijvoorbeeld toegespitst op specifieke bedrijven of groepen werknemers. Ook zouden werkgevers vaker een eigen regeling moeten kunnen toepassen, zolang het arbeidsvoorwaardenpakket ten minste gelijkwaardig is.

Ook invloed van werknemers die geen vakbondslid zijn?
Daarnaast pleit AWVN voor een verruiming van de mogelijkheden om in cao’s af te wijken van wettelijke bepalingen. Dit kan de aantrekkelijkheid van cao’s vergroten.

Verder zouden werknemers standaard volgens de AWVN de kans moeten krijgen om mee te praten over hun cao, ook als zij geen vakbondslid zijn. Het is maar de vraag of vakbonden dit voorstel steunen, omdat de noodzaak voor een vakbondslidmaatschap dan nog meer afneemt.

Hoe zit het ook alweer met het algemeen verbindend verklaren van cao’s (avv)?

Een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) is het resultaat van onderhandelingen door vakbonden en werkgevers. Zij zetten afspraken over de arbeidsvoorwaarden op papier die betrekking hebben op (groepen) werknemers in een bedrijf of in een complete bedrijfstak. Bij het totstandkomen van een cao zijn dus altijd één of meer  werkgevers(organisaties) berokken en één of meer vakbonden. Algemeen verbindend verklaren Als deze cao-partijen een bedrijfstak-cao afsluiten, kunnen zij de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid vragen om de bepalingen algemeen verbindend te verklaren (avv) voor alle werkgevers en werknemers in die bedrijfstak. Dit betekent dat werkgevers die niet bij de cao betrokken waren, zich er toch aan moeten houden. Om in aanmerking te komen voor avv, moeten cao-partijen voldoen aan het door de minister vastgestelde Toetsingskader avv. Een belangrijke voorwaarde is representativiteit. Als minstens 60 procent van de werknemers werkt bij bedrijven die onder afgesloten cao vallen, is er voldoende representativiteit. Daarbij doet het aantal vakbondsleden in die sector er dus niet toe. Uitzonderingen avv Niet alle cao-bepalingen komen in aanmerking voor avv. Uitsluitingen gelden onder meer voor bepalingen die: organisatieverplichtingen opleggen (zoals vakbondslidmaatschap); ongelijke behandeling veroorzaken tussen leden en niet-leden; alleen de onderlinge verhoudingen tussen cao-partijen regelen; in strijd zijn met de wet of het algemeen belang; de belangen van derden onredelijk benadelen. Let op: pensioenafspraken in bedrijfstakregelingen vallen niet onder de Wet AVV, maar onder de Wet verplichte deelneming in een bedrijfstakpensioenfonds. Overlap sectoren Als cao’s verschillende sectoren overlappen, bijvoorbeeld met een andere cao die al algemeen verbindend is verklaard, zal de minister betrokken partijen vragen tot een oplossing te komen. Lukt dat niet, dan kan de minister besluiten de avv alleen toe te passen op het niet-overlappende deel. Bezwaar maken Belanghebbenden kunnen bezwaar maken tegen een avv-verzoek. De Nederlandse Arbeidsinspectie toetst bij twijfel of partijen voldoende representatief zijn, eventueel met behulp van een accountantsverklaring. Inhoudelijke bezwaren tegen een cao zijn voor de minister geen reden om een avv te weigeren. Cao-partijen worden geacht het belang van de bedrijfstak in hun afspraken mee te nemen. Ook het feit dat een werkgever of werknemer niet direct betrokken was bij de cao-onderhandelingen, is geen reden tot weigering. Want die invloed kun je tenslotte uitoefenen met een lidmaatschap van de brancheorganisatie of vakbond. Cao-termijn verlengen Een cao kan voor maximaal twee jaar algemeen verbindend worden verklaard. Sinds 2015 is verlenging mogelijk: bij een ongewijzigde, stilzwijgend verlengde cao kan eenmalig verlenging worden aangevraagd voor maximaal een jaar.

HR-Tools voor effectieve arbeidsvoorwaarden