Kunstmatige intelligentie (AI) is bezig aan een stormachtige opmars. Van slimme chatbots en automatische roostertools tot AI die personeelsselectie ondersteunt of werkprocessen optimaliseert. De invloed op werk, werkverhoudingen en werknemers is enorm – en zal verder toenemen. Voor HR betekent dit: aan de slag. Niet afwachten tot beleid of regelgeving dwingt, maar nú nadenken over hoe je AI op een verantwoorde en mensgerichte manier inzet in jouw organisatie.

De Sociaal-Economische Raad (SER) doet in een nieuw advies vier heldere aanbevelingen om de kansen van AI te benutten, maar ook de risico’s beheersbaar te houden.

Wie is verantwoordelijk voor beslissingen over personeel?
Want hoewel AI kan bijdragen aan hogere productiviteit, minder werkdruk of betere dienstverlening, schuilen er ook valkuilen. Denk aan verlies van autonomie, toegenomen werkstress of het verdwijnen van routinetaken die nu juist belangrijk zijn voor leerkansen van starters. Wat betekent dat bijvoorbeeld voor interne loopbaanpaden of leerwerkplekken?

Ook is er het risico op scheve machtsverhoudingen: wie is verantwoordelijk als AI ‘besluit’ om een sollicitant af te wijzen of een rooster te wijzigen? En hoe zorg je ervoor dat niet alleen werkgevers en techbedrijven profiteren van AI, maar ook de werkenden?

Vier centrale aanbevelingen voor welvaart en waardig werk
De SER stelt: AI is geen natuurkracht waar we alleen op kunnen reageren. Juist nu – aan het begin van brede toepassing – moeten we keuzes maken. Zodat AI bijdraagt aan brede welvaart én waardig werk. De raad komt met vier centrale aanbevelingen.

1. Investeer in AI-innovatie én adoptie
Om economisch bij te blijven en de arbeidsproductiviteit te verbeteren, moet Nederland – net als de rest van de EU – fors investeren in verantwoorde AI. Dat betekent enerzijds investeren in technologische ontwikkeling en startups, anderzijds zorgen dat AI ook écht wordt toegepast in de praktijk.

Voor HR betekent dit:

• Stimuleer AI-geletterdheid binnen je organisatie. Veel bedrijven – vooral in het mkb – lopen hiermee nog achter, vooral door onbekendheid of koudwatervrees.
• Maak AI een onderdeel van strategisch personeelsbeleid. Wat is het doel van een AI-toepassing? Hoe verandert het werk daardoor, en welke vaardigheden zijn dan nodig?
• Zorg voor ondersteuning. Gebruik bijvoorbeeld bestaande netwerken zoals AI-hubs of maak werk van samenwerkingen met onderwijsinstellingen, sectororganisaties en regionale ontwikkelcentra.

HR-Dilemma: Hoe balanceer je tussen technologische innovatie en de menselijke maat? Innovaties die alleen op efficiëntie zijn gericht, kunnen de kwaliteit van werk onder druk zetten.

2. Zet waardig werk centraal bij de inzet van AI
Kunstmatige intelligentie toepassen mag geen doel op zich worden. De mens moet centraal blijven staan. De SER benadrukt dat werkgevers verplicht zijn om bij AI-toepassingen rekening te houden met fundamentele rechten, werkdruk, autonomie en sociale relaties op het werk.

Concreet voor HR:

• Betrek medewerkers vanaf het begin. Niet alleen de OR, maar ook werkvloerbetrokkenheid is cruciaal om risico’s en kansen tijdig te signaleren.
• Houd oog voor kwaliteit van werk. Denk aan: hoeveel autonomie blijft er? Wordt werk repetitief of juist rijker? Verandert de samenwerking?
• Organiseer menselijke tussenkomst. Zeker bij besluitvorming over mensen (zoals in selectie, beoordeling of planning) is menselijke controle essentieel.

HR-Dilemma: Als AI tijd en geld bespaart, maar zorgt voor verlies aan zeggenschap of werkplezier: wie maakt dan die afweging? En op basis van welke waarden?

3. Blijf samen leren en ontwikkelen om AI te benutten
De inzet van AI vereist voortdurend leren – niet alleen over techniek, maar ook over nieuwe vormen van samenwerking, ethiek en probleemoplossing. Dit geldt voor alle groepen in de samenleving: van werkenden tot werkzoekenden, jongeren tot senioren.

Aanbevelingen voor HR:

• Investeer in vaardigheden. Niet alleen digitale skills, maar ook vaardigheden als kritisch denken, communicatie en aanpassingsvermogen zijn belangrijk.
• Zorg voor een leerinfrastructuur. Maak gebruik van regionale werkcentra, branche-initiatieven en samenwerkingen met onderwijsinstellingen.
• Monitor effecten van AI. Gebruik interne feedback, OR-signalen en externe monitoring om bij te sturen.

HR-Dilemma: Hoe voorkom je dat de kloof tussen ‘AI-vaardige’ en ‘AI-onzekere’ medewerkers groter wordt, en daarmee ook de kansenongelijkheid?

4. Anticipeer op verdelingseffecten van AI
AI kan bestaande ongelijkheden versterken – bijvoorbeeld als bepaalde groepen harder worden geraakt door automatisering of als vermogenswinsten vooral bij investeerders belanden. Ook kunnen werkzekerheid en sociale bescherming onder druk komen te staan als taken verdwijnen of wijzigen.

Wat kun je als HR doen?

• Wees voorbereid op verschuivingen in werk en verantwoordelijkheden. Bijvoorbeeld door scenario’s te bespreken en sociaal vangnet op orde te brengen.
• Zorg voor eerlijke verdeling van AI-winst. Laat technologische winst niet alleen neerslaan in kostenbesparing, maar ook in tijdwinst, opleidingskansen of beloning voor personeel.
• Volg de ontwikkelingen in sociale zekerheid. Bijvoorbeeld bij hervormingen die nodig zijn als AI leidt tot meer flexibele of kortdurende banen.

HR-Dilemma: Hoe voorkom je dat AI leidt tot ‘high tech – low touch’ werk, waarbij menselijke waarde ondergeschikt raakt aan algoritmische efficiëntie?

Tot slot: begin klein, maar begin wél
AI verandert het werk en de rol van HR. De inzet van AI vraagt om keuzes, kaders en voortdurende dialoog – tussen HR, directie, medewerkers en beleidsmakers. De SER geeft richting, maar het is aan organisaties om deze aanbevelingen concreet te maken. Begin klein: met inventarisatie, gesprekken en training. Zo voorkom je dat AI je overkomt – en zorg je dat het waarde toevoegt voor iedereen op de werkvloer.

Checklist voor HR-afdelingen: voorbereid werken met AI

Actiepunt	Zo maak je als HR-professional een goede start
Oriëntatie	Breng huidige en toekomstige AI-toepassingen in kaart
Betrokkenheid	Betrek medewerkers vroegtijdig bij AI-besluiten
Scholing	Stimuleer vaardigheden die AI-werk ondersteunen
Monitoring	Houd de effecten van AI op werkdruk, kwaliteit en loopbaanontwikkeling in de gaten
Verdeling	Bespreek wie profiteert van AI en hoe je rechtvaardigheid borgt

DOE HET SAMEN: MODEL RICHTLIJN VOOR AI OP HET WERK