Nederlandse hoogleraren en wetenschappers maken gehakt van de plannen voor een soepeler ontslagrecht in het begrotingsakkoord voor 2013. Ze stellen dat de politiek een probleem oplost dat er niet is, terwijl lager opgeleiden en ouderen de klappen moeten opvangen.

Op initiatief van VU-hoogleraar Sociaal Recht Willem Bouwens hebben de wetenschappers daarom een open brief gestuurd naar de Tweede Kamer, met gefundeerde kritiek op de versoepeling van het ontslagrecht.

Volgens de wetenschappers heeft de politiek onjuiste ideeën over de starheid van het Nederlandse ontslagrecht en de invloed daarvan op het aannamebeleid werkgevers. Zij vrezen dat de plannen zelfs een negatieve uitwerking kunnen hebben op de concurrentiekracht van de Nederlandse economie, de machtsverhoudingen binnen bedrijven en de tweedeling op de Nederlandse arbeidsmarkt.

Ontslag met vast contract is echt wel mogelijk
Volgens de wetenschappers is de Nederlandse arbeidsmarkt al zeer flexibel. Nederland kent ruime mogelijkheden om tijdelijke contracten aan te gaan en uitzendkrachten in te schakelen. Daardoor kunnen bedrijven hun personeelsbestand snel aanpassen aan gewijzigde economische omstandigheden.

Wie het politieke debat volgt, zou denken dat het in Nederland nauwelijks mogelijk is om iemand met een vaste arbeidsovereenkomst te ontslaan. Arbeidsjuristen weten wel beter, stellen de wetenschappers. Jaarlijks wordt de arbeidsovereenkomst van tienduizenden werknemers met toestemming van het UWV opgezegd of door de rechter ontbonden. Van de ontslagaanvragen die bij het UWV worden ingediend, wordt minder dan 10% geweigerd.

Soepeler ontslag niet goed voor werkgelegenheid
Voor de stelling dat een soepeler ontslagrecht tot meer werkgelegenheid leidt, bestaat volgens de wetenschappers ‘geen wetenschappelijke onderbouwing’. In de VS en Denemarken, die een soepeler ontslagrecht hebben, is het werkloosheidspercentage hoger dan ons land. Opmerkelijk omdat Luxemburg, het land dat na Turkije de beste ontslagbescherming kent, bijna de laagste werkloosheid heeft van alle OECD-landen.

Dat een soepeler ontslagrecht het competitief vermogen van onze economie zou versterken, is ook onjuist. Zo is bij herhaling aangetoond dat een soepeler ontslagrecht weliswaar arbeidskosten bespaart – de lonen zullen dalen – maar dat dit ten koste gaat van de arbeidsproductiviteit en de innovatieve kracht van bedrijven.

Soepeler ontslag leidt tot minder scholing
Als arbeid goedkoop is en werknemers eenvoudiger te vervangen zijn door pas afgestudeerde starters, zullen werkgevers minder investeren in innovatieve processen en opleiding van personeel. Ze kunnen werknemers met verouderde kennis door het versoepelde ontslagrecht eenvoudigweg vervangen door nieuwe arbeidskrachten.

Voor werknemers geldt dat zij loyaler zijn aan het bedrijf als hun baanzekerheid toeneemt. Dan zijn ze ook vaker bereid om zelf investeringen te doen voor hun werk.  Het is volgens de wetenschappers ‘niet voor niets dat veel werkgevers in hun onderneming wel een flexibele schil aanhouden, maar deze beperken tot 25 a 30% van het totale personeelsbestand. Want nog meer flexibiliteit werkt contraproductief’.

WW doorbetalen is slecht voor bedrijven
Het idee werkgevers op te laten draaien voor een deel van de WW-lasten klinkt sympathiek (net zoals dat nu bij ziekteverzuim gaat), maar werkloosheid is voor bedrijven een veel minder beïnvloedbaar risico dan ziekteverzuim. Het is bovendien conjunctuurgevoelig; in tijden van economische neergang kan het zich massaal en in golven voordoen, zonder dat dit voor de bedrijven was te voorzien en zonder dat zij daar grip op hebben.

Werkloosheid is niet voor niets nog steeds niet particulier verzekerbaar. Gevreesd moet worden dat het verhaal van WW-lasten net dat laatste zetje zal zijn dat veel bedrijven in economische moeilijkheden over de rand van de financiële afgrond zal duwen, met vernietiging van werkgelegenheid tot gevolg.

Laag opgeleiden en ouderen eerder ontslagen
De wetenschappers hebben slecht nieuws voor ouderen en lager opgeleiden. De Nederlandse arbeidsmarkt is gesegmenteerd. In een deel daarvan hebben we te maken met veelal laag opgeleide, eenvoudig vervangbare arbeidskrachten (‘voor jou tien anderen’). Juist in dat deel van de arbeidsmarkt vinden we de outsiders. Zij zullen door een versoepeling van het ontslagrecht niet tot insider promoveren.

Sterker nog, gevolg zal waarschijnlijk slechts zijn dat kansarme ‘insiders’ – denk vooral aan 55+-ers en werknemers met een handicap - eerder ontslagen worden en vervangen door meer flexibel personeel.

Verdwijnen ontslagtoets belemmert innovatie
In het begrotingsakkoord verdwijnt de ontslagtoets vooraf en moeten werknemers achteraf naar de rechter stappen als ze het oneens zijn met het ontslag. Dat is een veel te grote drempel, vinden de wetenschappers, die duur kan uitpakken.  Bovendien is het een onnodig belastend proces, waar velen tegenop zullen zien.

Werknemers zullen er dan ook alles aan doen om hun baan te houden, waardoor de open sfeer en kritiek op het management zullen verdwijnen. Dat is slecht nieuws voor bedrijven die steeds willen verbeteren, omdat die juist profiteren van een open dialoog om tot nieuwe ideeen te komen.

Voorstel wijziging ontslagrecht
De wetenschappers pleiten er niet voor om alles maar bij het oude te laten. Zo levert de preventieve toets door het UWV veel administratieve rompslomp op en biedt het nauwelijks ruimte voor maatwerk. De wetenschappers stellen daarom voor dat werkgevers met de vakbonden bij cao overeenkomen dat paritair samengestelde ontslagcommissies beoordelen of een redelijke grond bestaat voor ontslag. Komt een dergelijke cao niet tot stand dan valt men terug op de wettelijke procedure bij het UWV.

Groot probleem van het huidige ontslagstelsel is ook het verschil in de hoogte van de ontslagvergoeding: via het UWV geen of nauwelijks een vergoeding en bij rechterlijke ontbinding een maandsalaris per dienstjaar. De wetenschappers stellen voor deze vergoeding beter af te stemmen op de (lagere) schadevergoeding die nu wordt toegekend bij kennelijk onredelijk ontslag.