De regels en de uitvoering voor arbeidsongeschiktheid moeten compleet anders. Want zonder vereenvoudiging is en blijft de WIA onuitvoerbaar. Werkgevers en werknemers zijn daar de dupe van. De afgelopen jaren hebben tienduizenden mensen verkeerde uitkeringen ontvangen en die fouten zijn niet één-twee-drie hersteld. Uitvoeringsinstantie UWV kampt bovendien met grote personeelstekorten en stapelt vertraging op vertraging bij de verschillende soorten keuringen. Het ministerie van SZW heeft in de tussentijd zitten slapen.

De Algemene Rekenkamer trekt in haar rapport Fouten bij WIA‑uitkeringen: blind voor de signalen, burgers geraakt (PDF) een harde conclusie: het WIA-stelsel is niet alleen foutgevoelig, maar inmiddels structureel onuitvoerbaar.

Het moet eenvoudiger, inzichtelijker en beter uitvoerbaar
Tussen 2020 en 2024 zijn tienduizenden WIA‑uitkeringen verkeerd vastgesteld, terwijl signalen daarover jarenlang onvoldoende zijn opgepakt door zowel UWV als het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW).

De demissionair minister van SZW neemt de aanbevelingen over, maar volgens de Rekenkamer is dat niet genoeg — het hele stelsel moet eenvoudiger, inzichtelijker en uitvoerbaar worden gemaakt.

Coronaperiode leidde tot veel meer fouten
De problemen ontstonden niet van de ene op de andere dag. Door coronamaatregelen werkten verzekeringsartsen en arbeidsdeskundigen jarenlang thuis, was er minder tijd voor opleiding en inwerken. Bovendien werden kwaliteitscontroles teruggeschroefd. Tegelijkertijd veranderde de dagloonberekening. Het effect daarvan was groot:

• Bij 32.770 mensen is waarschijnlijk een te hoge of te lage WIA‑uitkering vastgesteld.
• Naar schatting 400 mensen kregen ten onrechte géén uitkering.
• Ongeveer 1.600 mensen ontvingen juist onterecht wél een uitkering.

Daarnaast is bij ongeveer een kwart van de sociaal‑medische beoordelingen niet vast te stellen of deze correct zijn, omdat rapportages onvoldoende onderbouwd zijn. Voor langdurig zieke werknemers betekent dit onzekerheid over hun recht op, hoogte of duur van de WIA‑uitkering.

Kwaliteitsbeheer faalde en minister deed niets
De Rekenkamer stelt dat UWV jarenlang vooral stuurde op het wegwerken van wachtlijsten, waardoor kwaliteit onder druk kwam te staan. Medewerkers moesten werken met complexe regelgeving, veel handmatige stappen en verouderde IT‑systemen. In het verleden is ook enorm bezuinigd op het UWV, waardoor de kwaliteit van de uitvoering ook niet beter werd.

Tegelijkertijd had SZW te weinig oog voor deze risico’s. Het afgesproken rechtmatigheidspercentage van “bijna 100 procent” gaf een vals gevoel van zekerheid. Er was bovendien geen gezamenlijke agenda om de WIA‑regelgeving te verbeteren, terwijl het stelsel al langer als onuitvoerbaar werd aangemerkt. Het gevolg: problemen werden niet tijdig gesignaleerd of opgelost.

Hersteloperatie gestart, maar capaciteit schiet tekort
Sinds de fouten in 2024 aan het licht kwamen, is het UWV begonnen met een hersteloperatie waarin 43.000 uitkeringen worden gecontroleerd op dagloonfouten. Maar alle 252.000 nieuwe WIA‑uitkeringen uit de periode 2020–2024 volledig controleren is niet mogelijk: er is eenvoudigweg geen menskracht voor en keuringsartsen vinden en opleiden lukt maar mondjesmaat.

Rekenkamer: WIA moet fundamenteel anders
De Rekenkamer doet stevige aanbevelingen:

• Betere sturing en scherper ministerieel toezicht, gericht op financiële risico’s voor burgers.
• Meer uniform kwaliteitsbeleid binnen UWV, minder variatie tussen divisies.
• Uitkeringsgerechtigden moeten zelf beter kunnen controleren of hun uitkering wel klopt.
• En vooral: maakt de regels rond arbeidsongeschiktheid veel eenvoudiger, zodat deze weer uitvoerbaar wordt.

De Rekenkamer benadrukt ook dat het tempo omhoog moet. De huidige complexiteit én het tekort aan verzekeringsartsen maken een snelle hervorming noodzakelijk, zeker nu tienduizenden mensen afhankelijk zijn van een correcte beoordeling.

Wat betekent dit voor HR‑adviseurs?

Voor werkgevers en HR‑afdelingen zijn de bevindingen relevant op meerdere punten:

• Langere onzekerheid voor werknemers: fouten of achterstanden bij UWV kunnen leiden tot financiële stress en problemen bij re‑integratie.
• Vertraging in trajecten: onjuiste of late beoordelingen bemoeilijken de planning rond loondoorbetaling bij ziekte en re‑integratieverplichtingen.
• Meer aandacht voor dossiervorming: omdat de kwaliteit van beoordelingen onder druk staat, wordt een goed opgebouwd re‑integratiedossier nog belangrijker.
• Mogelijke wetswijzigingen: een fundamentele herziening van de WIA ligt op tafel. HR zal toekomstige veranderingen in taakverdeling, beoordeling, dagloonberekening én werkgeverslasten nauwgezet moeten volgen.
  De formerende partijen (d66 en cda) hebben in hun onlangs gepresenteerde akkoord ook aangegeven dat de WIA op de schop moet, dus is het aannemelijk dat de nieuwe minister van SZW hier werk van gaat maken.

UITGELEGD: DE WIA IN HET KORT

De Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) biedt financiële ondersteuning en re-integratiebegeleiding aan werknemers die door ziekte of een gebrek niet meer of minder kunnen werken. De WIA en het UWV komen definitief in zicht nadat een werknemer twee jaar arbeidsongeschikt was en het niet is gelukt om een passende werkplek te vinden voor de werknemer. Hieronder zijn de kernpunten in het kort uitgelegd:

Doel van de WIA: De wet is bedoeld voor mensen die langdurig arbeidsongeschikt zijn (langer dan 2 jaar ziek), waarbij het niet gelukt is om de werknemer binnen of buiten het bedrijf passend werk aan te bieden. De wet moedigt aan om zoveel mogelijk te blijven werken, zelfs met beperkingen, om zo het inkomen aan te vullen.

Beoordeling: Het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) beoordeelt in hoeverre de werknemer nog kan werken op basis van je medische situatie en wat je nog kunt verdienen. Dat is een lastige exercitie, waarbij een keuringsarts aan de hand van vragen en medisch onderzoek moet vaststellen wat het resterende verdienvermogen is van de werknemer. Bij de berekening van de uitkering, wordt gebruik gemaakt van een ingewikkelde dagloonsystematiek.

Mate van arbeidsongeschiktheid: Ben je minder dan 35% arbeidsongeschikt, dan val je niet onder de WIA en moet de werknemer zien terug te keren naar werk (eventueel toch weer bij de huidige werkgever). Ben je 35% tot 80% arbeidsongeschikt, dan kun je recht hebben op een WGA-uitkering (Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten) en wordt van je verwacht dat je (gedeeltelijk) blijft werken. Ben je 80% tot 100% arbeidsongeschikt en is er geen kans op herstel, dan heb je recht op de IVA-uitkering (Inkomensvoorziening Volledig Arbeidsongeschikten).

Herkeuringen: van tijd tot tijd wordt bekeken of de werknemer nog recht heeft op de WIA-uitkering. Dat gebeurt met herkeuringen waarbij de werknemer opnieuw alle gegevens moet aanleveren en een keuringsarts bekijkt of het verdienvermogen is veranderd. Het is objectief bezien een logische stap, want wie weer kan werken heeft geen uitkering meer nodig. In de praktijk is het een bron van grote onzekerheid voor veel zieke werknemers, die vrezen hun uitkering te verliezen terwijl zij nog steeds niet (volledig) kunnen werken.

MIS NIKS MEER: Schrijf je hier in voor de gratis HR-nieuwsbrief