Werknemers blijven door de crisis nog minder (vaak) ziek thuis. Het ziekteverzuimpercentage daalde daardoor in 2012 met 0,4 procentpunten naar gemiddeld 4,1%. Dat lijkt wel mooi, maar lager verzuim is niet altijd beter.

Ondanks het lagere verzuim, nam het aandeel psychische klachten wel flink toe. Onzekerheid over het werk, gecombineerd met een steeds zwaardere werklast maakt mensen opgejaagd en overspannen. Had in 2010 en 2011 nog 1 op de 5 werknemers langdurig verzuim door psychische klachten, in 2012 steeg dit aandeel naar 1 op de 3 werknemers. Dat blijkt uit een analyse van arbodienstverlener 365/ArboNed, gebaseerd op verzuimgegevens van ruim één miljoen werknemers.

Minder lang en minder vaak ziek
In 2011 was al sprake van een daling van verzuim door de economische recessie. Maar in 2012 waren voor het eerst werknemers minder vaak én minder lang thuis.

‘De afgelopen jaren zagen we de gemiddelde duur van verzuim steeds met een paar dagen toenemen’, aldus Dr. Corné Roelen, bedrijfsarts en epidemioloog bij 365/ArboNed. In 2009 duurde verzuim gemiddeld 20 dagen, in 2010 23 dagen en in 2011 25 dagen. Maar in 2012 daalde de gemiddelde duur weer naar 23 dagen.

Baan staat op de tocht
De daling van de verzuimduur lijkt op het eerste gezicht niet zo groot, maar Roelen ziet in zijn spreekkamer ‘dat mensen nu heel persoonlijk ervaren dat hun baan op de tocht staat’.

‘In 2011 was de krimpende economie voor velen nog abstract, iets van het journaal en uit de kranten. Nu hakken de reorganisaties er daadwerkelijk in en voelen werknemers meer druk om sneller aan het werk te gaan. Enerzijds omdat zij denken collega’s anders op te zadelen met extra werk, anderzijds omdat mensen bang zijn hun baan te verliezen als ze lang ziek blijven’, stelt bedrijfsarts Roelen.

Verzuim door psychische klachten fors gestegen
In veel organisaties moet hetzelfde werk met minder mensen gebeuren. Werknemers ervaren hierdoor een hogere ‘workload’ en tempodruk, hebben minder het gevoel dat ze hun eigen werk kunnen organiseren en verdelen, en dat leidt tot meer stress in het werk.

Daarnaast ervaren mensen de financiële druk van de recessie en maken ze zich zorgen over hun privé situatie. Dat zijn belangrijke redenen waarom verzuim door psychische klachten is gestegen. In 2010 had 17% van het langdurig verzuim een psychische oorzaak, in 2011 20% en in 2012 29%.

Jonger overspannen
Verzuim door overspannenheid is in 2012 twee keer zo hoog als in 2011. ‘Mensen die werkstress ervaren zijn geneigd om het na hun werk rustig aan te doen. Zij besteden minder tijd aan hobby’s, sport en sociale contacten, terwijl dat mensen juist weer energie geeft. Als mensen meer energie in hun werk moeten stoppen dan dat zij aan nieuwe energie opdoen, dan gaat het mis’, aldus Roelen.

De piek van verzuim door psychische klachten lag meestal in de leeftijdscategorie 35-39 jarigen, terwijl in die piek in 2012 verschoof naar de categorie 30-34 jarigen. Dertigers zitten in het ‘spitsuur’ van hun leven, hebben vaak jonge kinderen en moeten een druk gezin combineren met een drukke baan en een druk sociaal leven. ‘Daarbij komt dat jonge mensen toenemend werken in tijdelijke aanstellingen en het is een bekend fenomeen dat baanonzekerheid bijdraagt aan stress’, aldus de bedrijfsarts.

Korter verzuim niet altijd beter
Ook bij psychisch verzuim daalde de gemiddelde verzuimduur. Dat is mooi voor de organisatie, maar of korter verzuim ook gezonder is en bevorderlijk is voor de productiviteit betwijfelt Roelen. ‘Niet als mensen op dezelfde manier het werk weer oppakken. Werknemers die uitvallen met psychische klachten leren tijdens zo’n periode anders om te gaan met werkdruk, zodat ze minder last hebben van stress’.

Werknemers en werkgevers breken dit herstelproces volgens Roelen soms te snel af en kiezen voor een - tijdelijke - reductie van de werkbelasting. Dit blijkt in de praktijk geen duurzame oplossing. Want wanneer de werkdruk weer op het oude niveau is, is het risico op uitval weer net zo groot. Belangrijk, want door de ‘Wet beperking ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid vangnetters’ blijven werkgevers nu ook financieel verantwoordelijk voor werknemers die ziek uit dienst gaan tijdens de proeftijd, of na afloop van een tijdelijk contract.

Gesprek aangaan met uitgebluste medewerkers
Veel psychische aandoeningen beginnen met klachten die tot irritaties op de werkvloer kunnen leiden. Zo begint overspannenheid vaak met een kort lontje en eindigt het in cynisme, pessimisme, somberheid en lusteloosheid. Door collega’s wordt dat dan opgevat als ‘demotivatie’ of zelfs ‘luiheid’ terwijl de werknemer een depressie ontwikkelt.

Mensen met beginnende angst of paniekklachten mijden taken of situaties, vooral situaties waar veel mensen aanwezig zijn zoals overleg of bijscholing. Dit kan worden geduid als onwil om vergaderingen of scholing bij te wonen.

Gesprek met medewerker aangaan
Roelen adviseert om eerder het gesprek aan te gaan, al zijn werkgevers daar bij psychische klachten vaak huiverig voor. In plaats van het negatieve etiket ‘ziekte’ of ‘falen’ op mensen te plakken, kun je ze beter laten inzien dat het niet verstandig is om nog langer zo door te gaan. Werkgevers kiezen te vaak voor een directieve aanpak, die de regelruimte van werknemers inperkt. En dat werkt juist averechts.

‘Vertel als werkgever wat je van iemand verwacht en in welk tijdsbestek, maar laat de controle en de planning van werk zoveel mogelijk over aan de werknemer’. Werknemers zouden dan op hun beurt eerst zelf naar de werkgever moeten stappen, vóórdat zij zich ziekmelden. Of zij kunnen gebruik maken van een preventief spreekuur bij hun arbodienst.